Reactie van Mgr. Dr. Gerard De Korte op Alle dingen nieuw

Prof. Erik Borgman moet een stalen gezondheid en veel energie hebben. Hij gaf, tot aan de coronacrisis, overal lezingen, schrijft artikelen en heeft ook een aantal boeken op zijn naam staan. In die zin zie ik hem als een katholieke theoloog die vanuit de academie korte lijnen houdt met het kerkelijk leven en de ontwikkelingen binnen de samenleving. De vrucht van jarenlang theologiseren, als denkende gestalte van het christelijk geloof, is in een nieuwe studie Alle dingen nieuw samengevat. Op dit moment is het eerste deel van dit beoogde driedelige systematisch- theologische werk beschikbaar.

Cultuurtheoloog

Erik Borgman wil een cultuurtheoloog zijn in de zin dat hij afstand neemt van iedere afstandelijkheid van de cultuur. Hij theologiseert vanuit de diepe overtuiging dat God de wereld, met alle weerbarstigheid en moeizaamheid, nabij is. Deze wereld is immers Gods schepping. God is intens betrokken. En deze goddelijke nabijheid transformeert onze werkelijkheid. De noties van Gods nabijheid en vernieuwende trouw vormen rode draden in het denken van Borgman.  De auteur schreef een erudiete studie met niet alleen aandacht voor de Heilige Schrift en stemmen uit katholieke en andere christelijke tradities maar ook voor literatuur en poëzie uit heden en verleden. Zijn verbondenheid met de Orde van de Dominicanen steekt Borgman niet onder stoelen of banken en zeer regelmatig vindt hij wijsheid bij de grote Middeleeuwse ordegenoot Thomas van Aquino. Het boek vraagt om studiezin, maar degene die kauwt en herkauwt, ik verwijs hiermee graag naar de notie van het ruminare van de Moderne Devotie, vindt voedsel voor gelovig denken én handelen.

Christus centraal

In de inleiding van dit eerste deel van Alle dingen nieuw wil de auteur een voorlopig antwoord geven op de vraag naar de juiste vorm van christelijke theologie. Hij wil laten zien dat geloof en christendom alles anders maken en dat zich zo nieuwe perspectieven openen. En dan worden direct de kaarten open op tafel gelegd. Christus staat centraal. Of ander geformuleerd: Borgman presenteert een theologische visie en Christus vormt ervan de grammatica. Hij grijpt daarbij terug op een centrale notie in het denken van de Middeleeuwse theoloog Petrus Damiani. Hoe kunnen wij theologiseren over het geloof in deze gekruisigde Levende vanuit het geloof in Hem? God is in de gekruisigde Christus verbonden met hele concrete geschiedenissen. In Christus toont God zijn solidariteit met de pijn en het lijden van deze wereld. God is in onverbreekbare trouw betrokken op de lotgevallen van mensen. Het gaat om Christus en diens solidaire liefde voor een breekbare en steeds weer gebroken wereld.

Structuur

Na de inleiding bestaat dit eerste deel van de studie uit, wat wordt genoemd, een invocatio.

Borgman spreekt in dit verband over een in- en aanroepen van Gods liefde in Christus. Het vormt de opdracht van de theoloog zich te laten bepalen door Gods liefde die in Christus zichtbaar wordt en die de wereld draagt, het leven schept en de geschiedenis voort doet gaan.

In een volgend deel van Alle dingen nieuw, met als titel creatio, zal Borgman nadenken over wat het betekent dat de wereld in liefde is geschapen en gedragen wordt. De betekenis van de menswording van Gods liefde in Christus zal worden onderzocht in een deel met als titel redemptio . Tenslotte zal aandacht worden besteed aan Gods renovatio, het nieuw worden van alle dingen. In het deel invocatio staat Borgman stil bij enkele belangrijke vragen: waaraan ontspringt de theologie? hoe gaat theologie? wat bewerkt theologie? 

Theologie komt voort uit het gebroken leven, zo schrijft Borgman, dat in zijn gebrokenheid getuigt van Gods liefde. Het gaat om inzicht vanuit de marge. Al lezend moest ik denken aan de hervormde theoloog Noordmans die schrijft dat God in Christus juist is gekomen voor het vrijmaken van zondaars en bedelaars.

Tot slot

Nog in het recente verleden werd prof. Borgman in bepaalde kerkelijke kring met wantrouwen tegemoet getreden. Dat heeft hem zeker pijn gedaan. Maar op dat kerkelijk wantrouwen heeft hij altijd koninklijk gereageerd. Misschien kan ik beter zeggen dat hij als een leerling van Christus heeft gereageerd. Het wantrouwen werd niet beantwoord met wantrouwen. Integendeel, altijd bleef hij beschikbaar voor dialoog. Beschikbaar, niet alleen voor spreekbeurten in talloze parochies maar ook voor studieactiviteiten op diocesaan niveau. Ik heb dat altijd bewonderd en ben daar dankbaar voor. In dialoog blijven binnen de gemeenschap van allen die Christus heeft samengeroepen.

Deze erudiete studie die voor ons ligt, ademt een voluit katholieke geest. Juist in deze boeiende maar ook verwarrende tijd hebben wij theologen nodig die, vanuit een stevige basis in de Heilige Schrift en de kerkelijke tradities maar ook met een open blik naar wat Gods Geest bewerkt in de actuele wereld, willen theologiseren. Niet alleen theologen maar ook schrijvers en dichters inspireren de auteur. Prof. Borgman wil christenen, maar ook de vele zoekers van onze dagen, helpen bij het doorgronden van de ontwikkelingen binnen Kerk en samenleving. En hij doet dat vanuit een eigenzinnige en boeiende christelijke visie . Zo kan  Alle dingen nieuw worden gelezen. Als een vrome én cultuurkritische studie. Voluit katholiek en daardoor ook principieel oecumenisch.

Mgr. Dr. Gerard De Korte
Bisschop van ’s-Hertogenbosch