Ruth: Vrouwen in de bijbel

Door gebruik te maken van een bedrieglijk eenvoudig verhaal, laat het boek Ruth de kracht van God zien in het dagelijks leven en de inspanningen van de mensen. Voor mij is dit een van de meest aangrijpende verhalen van het Oude Testament die de soevereiniteit van God laat zien te midden van ellende en verlies. Mijn boek begint met de dood en eindigt met Christus. God heeft het laatste woord – zelfs ten opzichte van de dood. Wat mij betreft, is dat alleszeggend.

Het kiezen van de juiste taal voor Bijbelse fictie lijkt op het probleem dat Bijbelvertalers hebben. De voornaamste grammaticale keuze van een taalkundige draait om één besluit, namelijk: wat is belangrijker, zo dicht mogelijk bij de oorspronkelijke taal blijven of proberen de bedoeling van de woorden zo nauwkeurig mogelijk op de hedendaagse lezers over te brengen? Je zou de hedendaagse lezers een heel goede benadering van de Hebreeuwse tekst kunnen geven met een letterlijke interpretatie, maar dan hoeven ze die nog niet noodzakelijkerwijs te begrijpen, terwijl een modernere vertaling de lezer wellicht zowel rationeel als gevoelsmatig meer kan aangrijpen.

Als schrijver van Bijbelse romans sta ik voor een soortgelijke keuze. Uiteindelijk wil ik een wereld scheppen die voelt als het Bijbelse tijdperk, maar die mijn lezer toch emotioneel aanspreekt. Het heeft geen zin om letterlijk aan de slag te gaan als mijn lezers daardoor onbewogen blijven; onaangedaan omdat de wereld hun te eigenaardig is en de woorden hun te vreemd. Je zou kunnen zeggen dat mijn taal meer aansluit bij een wat vrijere vertaling dan dat ik letterlijk nauwkeurig ben. Het is een stukje evenwichtskunst dat ik ook niet altijd tot in de puntjes beheers. Ik heb in het verhaal van Ruth geprobeerd zo goed als ik kon op dit koord te dansen. De lezers van een Bijbelse roman zullen de taalkundige keuzes van de auteur ervaren door hun eigen persoonlijke voorkeur van Bijbelse taal.

Een aantal kanttekeningen is bij deze roman op zijn plaats. Wie het boek Ruth heeft geschreven, is onbekend. Waar in Aan zijn voeten wordt gesproken over de oorsprong van het boek, komt dat voort uit mijn eigen fantasie en liggen daar geen historische feiten aan ten grondslag. Het idee dat enkele van Davids en Salomo’s geschriften door Ruth en Boaz werden geïnspireerd, is ook literaire vrijheid. Maar aangezien we ons ervan bewust zijn dat onderdelen van de Bijbel vele jaren lang mondeling werden doorgegeven voordat deze werden opgeschreven, is het idee dat David en Salomo wellicht hun overgrootouders citeerden, niet geheel ondenkbaar.

De meeste lezers die bekend zijn met het verhaal van Ruth, zullen zich herinneren dat, volgens de geslachtslijst in het laatste hoofdstuk van het Bijbelboek Ruth, Salmon Boaz heeft verwekt, oftewel zijn vader was. Er is echter een praktisch probleem wanneer de geslachtslijst op die manier wordt geïnterpreteerd. Als je de jaren waarin het verhaal van Ruth zich afspeelt in het boek Rechters telt, zul je ontdekken dat er bijna 300 jaar zit tussen de tijd waarin Salmon leefde en de periode in de geschiedenis die betrekking heeft op Boaz en Ruth. Dan zou Boaz heel oud zijn geworden, zeker als je bedenkt dat de tijd van de buitengewoon hoge leeftijden dan voorbij is. Volgens David, slechts twee generaties later, werd een man gemiddeld ongeveer 70 en niet 250.

Als lezers moeten we in gedachten houden dat het oorspronkelijke Hebreeuwse woord voor ‘vader’ een rekbaar begrip is. Het hoeft niet te betekenen dat Salmon en Rachab direct het leven schonken aan Boaz. Het zou net zo gemakkelijk kunnen betekenen dat ze zijn betovergrootouders waren, omdat het woord ‘vader’ veel rekbaarder is in het Hebreeuws dan in het Engels of het Nederlands. Jezus waarschuwt de farizeeën en sadduceeën bijvoorbeeld voor het uitspreken van ‘Wij hebben Abraham als vader’ (Mat. 3:9). Blijkbaar bedoelt Hij dat niet letterlijk; Hij verruilt het woord ‘voorvader’ voor ‘vader’. (Voor een gedetailleerde uitleg verwijs ik naar het commentaar van John Reed op Ruth in Bible Knowledge Commentary, uitgegeven bij John F. Walvoord en Roy Zuck.) Het is mogelijk dat de generaties tussen de genoemde namen in de geslachtlijst niet de moeite waard werden geacht om in de Bijbel op te nemen omdat ze historisch of theologisch gezien weinig van belang waren voor het Koninkrijk van God. In ieder geval heb ik geprobeerd om dit aspect van het verhaal zo vaag mogelijk te omschrijven zodat de lezer daar zelf over kan beslissen.

Volgens sommige bronnen werd tijdens de huwelijksrituelen in het oude Israël de frase ‘de heerschappij rust op zijn schouders’ uitgesproken. Dit is duidelijk een citaat uit Jesaja, die enkele honderden jaren later leefde dan dat het verhaal van Ruth zich afspeelde. Het is echter mogelijk dat er al een mondelinge traditie bestond waarin dit werd verkondigd tijdens de huwelijksceremonie. Deze traditie zou Jesaja ertoe gebracht kunnen hebben om het te gebruiken in zijn profetie van de komende Messias, erop duidend dat Hij als een Bruidegom voor Zijn volk zou zijn. Aangezien die beeldspraak al in de Bijbel voorkomt, vond ik het niet onredelijk om ervan uit te gaan dat deze mondelinge traditie al langer bestond en koos ik ervoor het citaat in de huwelijksceremonie van Boaz en Ruth te gebruiken.

In de Bijbel staan geen voorbeelden van dieren die bij hun naam worden genoemd, hoewel dat de normaalste gang van zaken was bij andere oude culturen. Uiteindelijk heb ik een aantal dieren in het verhaal een naam gegeven, omdat mijn wetenschappelijke bronnen erop wezen dat het leven heel onpraktisch zou zijn als geen van de dieren een naam had.

Zoals ik zo vaak doe, heb ik ook in deze roman niet verwezen naar het werk van andere auteurs. Ruths bewering dat paarden gevaarlijk zijn aan beide uiteinden en oncomfortabel in het midden, is een citaat van Oscar Wilde, hoewel de oorspronkelijke bewering iets kleurrijker is qua taalgebruik. Ik heb de uitspraak ‘blijmoedig aanvaarden’ overgenomen uit Hannah Hurnards klassieker Hinds Feet in High Places. (In Nederland verschenen onder de titel  Als een hinde, die de hoogten betreedt, Uitgeverij B. Gottmer, Helmond, vertaling L. Meuwissen.)

Elk hoofdstuk begint met een Bijbelcitaat. Lezers die bekend zijn met de Bijbel, zullen direct beseffen dat deze verzen anachronistisch zijn. Ik gebruik ze als een lens waar de lezer doorheen kan kijken bij het lezen van het hoofdstuk en dus niet als een nauwkeurige weergave van de Bijbel in de wereld van Ruth.

De beste manier om de Bijbel te bestuderen is niet door het lezen van een roman, maar door gewoonweg het origineel te lezen. Dit verhaal kan op geen enkele manier de transformerende kracht vervangen die de lezer zal ervaren bij het lezen van de Bijbel. Voor het oorspronkelijke verhaal van Ruth verwijs ik naar het boek met diezelfde naam in jouw Bijbel.